Otwarty dostęp (Open Access, OA) to bezpłatny dostęp do pełnych treści recenzowanych publikacji naukowych w sieci Internet bez barier prawnych i technicznych, w tym bez konieczności logowania się.

Z punktu widzenia prawa otwarty dostęp dzieli się na:

Otwarty dostęp gratis – udostępnianie treści w granicach określonych przepisami prawa autorskiego o dozwolonym użytku, czyli z ograniczeniem wykorzystania do własnych potrzeb, w celach dydaktycznych lub na potrzeby cytowania w publikacji naukowej;

Otwarty dostęp libre – udostępnianie treści w domenie publicznej lub na licencjach umożliwiających nieograniczone, nieodpłatne i niewyłączne z nich korzystanie, z zobowiązaniem (z wyjątkiem domeny publicznej) przekazania informacji o twórcy, przedmiocie licencji oraz o jej postanowieniach, lub także posłużenia się taką samą licencją w utworach zależnych.

SHERPA/RoMEO – https://v2.sherpa.ac.uk/romeo/search.html

To bezpłatny serwis, który umożliwia zapoznanie się z polityką wydawców w zakresie praw autora do zamieszczania materiałów w repozytoriach, bazach Open Access oraz na stronie
własnej.

Polityki archiwizacyjne wydawców podzielone są w bazie według kolorów:

• zielony – można publikować preprint, postprint lub wersję wydawniczą,
• niebieski – można publikować postprint lub wersję wydawniczą,
• żółty – można publikować preprint,
• biały – publikowanie poza czasopismem nie jest oficjalnie uzgodnione.

Politykę wydawnictwa/redakcji czasopisma  dotyczącą Open Access znaleźć można także na stronach www wydawnictw/czasopism.

Złota droga otwartego dostępu (Gold Open Access)

Czasopismo zapewnia otwarty dostęp do wszystkich artykułów na swojej stronie internetowej bez barier technologicznych (na przykład bez konieczności logowania się), finansowych (za darmo) i prawnych (na otwartych licencjach lub przynajmniej w ramach gratis open access).

Zielona droga otwartego dostępu (Green Open Access; samodeponowanie – self-archiving)  

Samodzielne udostępnianie tekstów naukowych przez autorów. Jeżeli polityka wydawnicza danego czasopisma na to zezwala, autor może samodzielnie udostępnić preprint lub/i postprint artykułu opublikowanego w czasopiśmie naukowym na swojej stronie autorskiej, w repozytorium lub w innym katalogu otwartego dostępu.

Diamentowa droga otwartego dostępu (Diamond Open Access)

To praktyka wydawnicza typu non-profit, będąca ulepszeniem złotego modelu polityki wydawniczej. Model ten funkcjonuje w oparciu o wkład członków organizacji non-profit. Jest to model, który ma umożliwić bezpłatne rozpowszechnianie wiedzy akademickiej wśród czytelników. W tym modelu publikowania treść jest w pełni dostępna dla czytelników bezpłatnie i nie ma również kosztów publikacji (APC).

Preprint to wersja artykułu sprzed recenzji i prac redakcyjnych (tekst przed przesłaniem do redakcji czasopisma).

Postprint to wersja po recenzji i pracach redakcyjnych (tekst z uwzględnionymi zmianami naniesionymi przez autora na wniosek recenzenta oraz dokonanymi przez redakcję).

Czasopismo naukowe w OA (Open Access journal) – całe czasopismo musi być w otwartym dostępie za darmo i bez embarga czasowego.

APC (Article Processing Charges) – opłata za publikację artykułu w czasopiśmie Open Access lub hybrydowym, związana z modelem złotym (Gold Open Access), w którym autor lub instytucja finansuje wydanie artykułu. Jej wysokość jest zróżnicowana i zależna od wydawnictwa, może wynosić od 1 do 5 tys. $ lub €.

Jak publikować w Open Access?

• Przygotuj publikację naukową (artykuł/rozdział/monografię).
• Jako miejsce publikacji wybierz czasopismo/wydawnictwo oferujące publikacje w Open Access (warto potwierdzić zgodność tematyki przygotowanej pracy i reprezentowanej dyscypliny nauki z profilem czasopisma, punktację MEiN, IF i wykluczyć czasopismo/wydawcę z listy „drapieżnych czasopism”).
• Zapoznaj się z procesem wydawniczym danego czasopisma/wydawnictwa, warunkami Open Access, opłatami.
• Zgłoś pracę do publikacji, poczekaj na recenzje, uwzględnij uwagi recenzentów i redaktora.
• Po akceptacji pracy do publikacji w wybranym czasopiśmie/wydawnictwie wykonaj odpowiednie opłaty związane z OA.
• Praca po opublikowaniu w OA jest otwarta na zamieszczanie jej kopii na stronach www, w repozytoriach, posiada nr DOI, który można szeroko udostępniać.

OPEN ACCESS – KORZYŚCI DLA AUTORA

• Darmowy, łatwy i szybki dostęp do wysokiej jakości treści i danych naukowych;
• Zwiększenie widoczności dorobku naukowego;
• Ułatwienie badań interdyscyplinarnych;
• Potencjalne zwiększenie liczby cytowań i oddziaływania publikacji;
• Rozpoznawalność i budowanie własnego wizerunku naukowego;
• Możliwość nawiązania nowych kontaktów i współpracy, łatwiejsza komunikacja naukowa;
• Łatwiejsze znajdowanie źródeł finansowania.

OPEN ACCESS – KORZYŚCI DLA UNIWERSYTETU

• Lepsza widoczność w rankingach;
• Fundament budowania, wzmacniania i utrzymywania rozpoznawalności oraz renomy uczelni;
• Zwiększenie i ułatwienie możliwości współpracy z innymi instytucjami, również spoza obszaru nauki (np. przedsiębiorstwami);
• Promocja uczelni i instytucji finansujących;
• Wspieranie edukacji studentów przez otwarty dostęp do zasobów edukacyjnych;
• Łatwe wdrożenie systemów kontroli potencjalnych plagiatów;
• Długoterminowa archiwizacja dorobku naukowego uczelni;
• Przechowywanie metadanych;
• Łatwiejsza ewaluacja i zarządzanie zasobami powstałymi w instytucji;
• Monitorowanie i wspomaganie oceny zakresu oraz jakości prowadzonych badań;
• Wpływ na wyznaczanie trendów i nowych kierunków naukowo-badawczych;
• Efektywniejsza i szersza współpraca z instytucjami o podobnym profilu i zakresie badań;
• Wzrost postępu i innowacyjności w nauce, przemyśle i gospodarce;
• Popularyzacja osiągnięć nauki wśród obywateli.